Trà đạo Nhật Bản - không đơn thuần chỉ là phép tắc uống trà mà là cả một nghệ thuật. Trà đạo Nhật Bản được biết đến như một phương tiện hữu hiệu nhằm làm trong sạch tâm hồn bằng cách: trước tiên, hòa mình với thiên nhiên, để từ đây tu sửa tâm, nuôi dưỡng tính và đạt tới giác ngộ. Không chỉ thế, uống trà đúng cách có thể giúp giải độc cơ thể và tăng cường sức khỏe. ("Khiết Trà Dưỡng Sinh Ký" - sư Kissa Yojoki).
Trà đạo Nhật Bản được biết đến như một phương tiện hữu hiệu nhằm làm trong sạch tâm hồn bằng cách: trước tiên, hòa mình với thiên nhiên, để từ đây tu sửa tâm, nuôi dưỡng tính và đạt tới giác ngộ. Không chỉ thế, uống trà đúng cách có thể giúp giải độc cơ thể và tăng cường sức khỏe. ("Khiết Trà Dưỡng Sinh Ký" - sư Kissa Yojoki).
Nguồn gốc lịch sử tạo nên văn hoá trà đạo Nhật Bản
Theo lịch sử của trà, vào cuối thế kỷ XII, nhà sư Eisai (1141-1215), một vị cao tăng người Nhật, đã sang Trung Quốc để học đạo. Sau khi trở về, ông mang theo một số hạt trà về và trồng chúng trong sân chùa. Sau này, Eisai đã sáng tác cuốn sách "Khiết Trà Dưỡng Sinh Ký" (Kissa Yojoki), ghi lại những câu chuyện liên quan đến thú vui uống trà.
Một số quy tắc của một buổi tiệc trà dần được hình thành bởi giới Samurai là giai cấp thống trị ở Nhật lúc bấy giờ. Nhà sư Sen no Rikyu – một trong những thương nhân giàu có đã kế thừa và hoàn thiện lễ nghi của một buổi tiệc trà. Cuối thời Edo (1603-1868), thưởng trà đạo là đặc quyền của nam giới. Đến thời Meiji (1868-1912) thì phụ nữ chính thức được tham gia vào tiệc trà.
Với công dụng thư giãn cùng hương thơm, hương vị đặc biệt hấp dẫn nhiều người Nhật đến với bộ môn nghệ thuật này. Dần dần, uống trà được người Nhật cải tiến kết hợp cùng tinh thần thiền để nâng cao nghệ thuật thưởng trà. Họ kết hợp uống trà với tinh thần Thiền của Phật giáo để nâng cao nghệ thuật thưởng trà, phát triển nó thành Trà Đạo (chado, 茶道), một giá trị văn hóa trà độc đáo mang đậm bản sắc người Nhật.
Ý nghĩa của trà đạo Nhật Bản
Văn hóa trà đạo Nhật Bản không chỉ dừng lại ở việc pha trà và thưởng trà, mà còn mang một ý nghĩa sâu xa hơn, đó là giúp thanh lọc tâm hồn bằng cách hòa mình với thiên nhiên, tu tâm dưỡng tính để đạt đến giác ngộ - "đạo". Bốn nguyên tắc cơ bản của trà đạo gồm Hòa - Kính - Thanh - Tịch.
Không gian thưởng thức trà đạo đặc trưng trong văn hoá trà đạo Nhật Bản
Người Nhật xem trà đạo như một loại hình giải trí, thả mình vào không gian tĩnh lặng, cả gia chủ hay khách đều cùng hướng tới sự hòa quyện với thiên nhiên, tạo nơi an trú cho tâm hồn.
Phòng trà trong nhà sẽ được trang bị đầy đủ bếp lò cùng các vật dụng cần thiết khác phục vụ pha trà và các hốc. Cửa sổ xung quanh sẽ được bọc bởi giấy và phía trên tường có treo nhiều tranh ảnh, thư pháp. Bình hoa sẽ luôn nở rộ với các loại hoa nổi bật theo mùa trong năm, được bài trí phù hợp. Những yếu tố này tạo thành nơi trải nghiệm trà đạo Nhật Bản lý tưởng. Dù được bày biện đơn giản nhưng các trà nhân có thể cảm nhận được vẻ thanh tao, một không gian ấm áp có nét đẹp nhẹ nhàng, bộc lộ sự mến khách của gia chủ.
Khách tới thưởng trà sẽ đi qua một khu vườn thanh tịnh, trang nhã chốn cửa Thiền, vườn trong khuôn viên phòng trà đạo tạo một cảm giác thanh tịnh, an yên đến lạ. Vườn cũng được trang bị vòi nước sẵn cho khách vệ sinh tay sạch trước khi vào phòng trà. Đến ngưỡng cửa, khách sẽ được chủ nhà cúi mình tiếp đón trong trang phục kimono truyền thống nhẹ nhàng và lịch sự. Lối vào phòng trà đạo Nhật luôn được thiết kế thấp với mục đích khiến mọi người đều cúi mình, thể hiện sự khiêm tốn và cung kính.
Bộ trà cụ cơ bản
Bộ dụng cụ pha trà trong văn hóa trà đạo Nhật Bản thường bao gồm:
– Ấm và chén trà: Đây được xem là dụng cụ quan trọng nhất. Các dụng cụ khác nhau về hình dạng, kích thước, vẻ đẹp, độ phức tạp và sử dụng cho các mục đích khác nhau.
– Tống trà: được làm bằng thủy tinh, giúp hạ nhiệt độ của trà và làm cho trà được trộn đều.
– Khay trà: được làm bằng gỗ và có màu sơn phù hợp với ấm chén để tăng thêm vẻ đẹp và sự hài hòa.
– Hộp đựng trà: có hình dáng giống quả táo tàu và được làm từ gốm sứ truyền thống, giúp bảo quản trà và hạn chế sự tỏa hương trà.
– Lọc trà: dùng để lọc cặn trà và làm cho nước được trong hơn.
– Muỗng/vá múc trà được làm từ ngà voi, kim loại hoặc làm bằng tre sử dụng để múc trà vào bát.
– Khăn vệ sinh gồm Chankin để làm sạch bát trà và Fukusa làm sạch muỗng, hộp đựng trà.
– Dụng cụ đánh trà sử dụng để khuấy hoặc đánh trà sau khi đã cho thêm nước.
Bên cạnh đó không thể thiếu nét độc đáo của Chén trà trong bộ TRÀ CỤ: đạo cụ dùng trong việc pha chế và thưởng thức trà đạo. Chén trà (茶碗): Chén dùng để pha trà mời khách thưởng thức. Những chiếc cốc được làm thủ công bằng men, mỗi chiếc có hoa văn độc đáo riêng. Vì vậy, khi tổ chức một bữa tiệc trà, không có hai tách trà nào giống nhau.
Các nghệ nhân làm chén cũng đưa chủ đề thiên nhiên, thời tiết vào trong tác phẩm của mình, vậy nên có thể dùng chén phù hợp cho 4 mùa: Xuân, Hạ, Thu, Đông
- Mùa xuân: Trên thân cốc có họa tiết hoa đào mùa xuân.
- Mùa hạ: Vào mùa nóng, chiều cao của ấm chén thấp hơn, miệng rộng hơn so với ấm chén mùa xuân, thuận tiện cho việc thoát nhiệt.
- Mùa thu: Cốc có hình dáng giống cốc lò xo, với những họa tiết đặc trưng của mùa thu như lá phong, lá mozi.
- Mùa đông: Do là mùa lạnh hơn nên cốc dày và cao hơn các mùa khác để giữ nhiệt lâu hơn. Màu men cũng lạnh hơn.
Trong trà đạo Nhật Bản, bình trà là một phần quan trọng trong việc pha trà. Việc chọn bình trà phù hợp không chỉ giúp tăng thêm tính thẩm mỹ cho không gian trà đạo, mà còn giúp tăng tính chính xác trong quá trình pha trà. Yếu tố tiên quyết là chất liệu của bình trà thường được làm từ gốm, đồng, hoặc thép không gỉ. Gốm được coi là chất liệu tốt nhất vì nó giữ nhiệt tốt và cho phép trà hấp thụ dần chứ không pha nhanh.
Trà đạo Nhật Bản với những loại trà nổi tiếng
Matcha là một loại trà đặc trưng của Nhật Bản. Các lá trà non được hái và sau đó được rửa sạch, phơi khô để loại bỏ nước, và xay nhuyễn thành bột. Điều này giúp Matcha giữ nguyên màu xanh tươi sáng và vẫn giữ độ ẩm nhất định, không khô như các loại trà thông thường. Khi pha, bột trà được đánh tan trong nước sôi, tạo ra một hương vị đặc biệt, thơm lừng mùi diệp lục và hương trà xanh đặc trưng, kết hợp với một chút đắng chát nhẹ và vị ngọt dịu nhẹ trong cổ họng.
Đây là một loại trà thông dụng, chỉ sử dụng phần tinh chất của lá trà. Các lá trà non được hái và sau đó phơi khô, sau đó được pha trong bình trà để chiết lấy tinh chất và loại bỏ xác lá trà. Loại trà này thường có màu nước vàng hoặc xanh nhạt. Các loại phổ biến nhất bao gồm trà Sencha, Houjicha lá,... và loại trà Gyokuro là loại nổi tiếng và cao cấp nhất.
Bên cạnh bột trà và lá trà, người ta cũng thêm một số thành phần phụ khác vào trà như thảo mộc hoặc ngũ cốc để tăng cường hương vị và công dụng của trà. Thường người chế tác trà sẽ bổ sung các loại thảo dược có tác dụng tốt cho sức khỏe và giúp chữa trị một số bệnh. Một ví dụ điển hình là trà gạo rang Genmaicha (trà xanh kết hợp với gạo lứt rang),...
Một điều đặc biệt là các loại trà Nhật chủ yếu thuộc dòng trà xanh. Người Nhật thường biến tấu trà xanh thành các loại trà có màu sắc và hương vị độc đáo, đó là một phần trong sự sáng tạo của văn hóa trà Nhật.
Các quy tắc cần lưu ý cho trà đạo Nhật Bản
Trong nghệ thuật trà đạo Nhật Bản, tiêu chuẩn đầu tiên được nhắc đến là nước pha trà. Đối với tất cả các loại trà Nhật Bản, bao gồm Trà Xanh và trà bột được sử dụng trong lễ dâng trà, cần tuân thủ nguyên tắc không dùng nước sôi để pha trà. Nước pha trà phải được giữ trong một bình thủy hoặc được nấu trong ấm kim khí (kim loại) và đun trên bếp than nhỏ để duy trì nhiệt độ nước khoảng 80 - 90 độ C. Tuy nhiên, sau đó nhiệt độ pha trà sẽ được điều chỉnh phù hợp với từng loại trà sử dụng.
Khi pha trà, cần tráng sạch dụng cụ pha trà và tách uống trà bằng nước sôi để làm ấm và làm sạch, sau đó sử dụng khăn để lau khô trước khi rót trà vào.
Trước khi rót trà vào ấm, người pha trà thường ngửi mùi trà để nhận biết loại trà, sau đó dựa vào số lượng người uống để lựa chọn phương pháp pha trà phù hợp, để đảm bảo hương vị của trà không quá đậm cũng không quá nhạt. Chén trà được rót phải đảm bảo hương, vị và màu sắc đều tốt.
Khi pha trà, cần chú ý đến lượng nước pha trà để đảm bảo mỗi lần rót trà cho khách phải hết nước trong bình pha trà. Nếu còn dư thừa, sẽ làm giảm chất lượng của lần uống trà tiếp theo do sai nhiệt độ và làm mất màu xanh của trà. Để đảm bảo chất lượng của chén trà luôn ổn định, khi rót trà vào tách cần có mức độ chừng mực. Người rót trà sử dụng mắt để quan sát màu sắc và mũi để ngửi hương vị trà. Điều này đảm bảo không có sự khác biệt về độ đậm nhạt của trà.
Với người thưởng trà, cũng có những yêu cầu như thái độ kính trọng và cách thưởng thức thú vị. Họ thường sử dụng vài miếng bánh ngọt kèm theo trà. Cách ăn và uống trà thể hiện vị thế và kiến thức, hay nền tảng giáo dục của người đó.
Khi tham gia thưởng trà đạo Nhật Bản, có một số quy tắc mà bạn cần phải biết và tuân thủ. Đầu tiên, không nên đeo các loại trang sức kim loại, bao gồm cả đồng hồ. Phụ nữ nên tránh mặc váy ngắn, trong khi đàn ông nên đi tất trắng.
Ngoài ra, tránh sử dụng nước hoa có mùi hương quá mạnh vì mỗi loại trà mang đến hương vị đặc trưng riêng khi thưởng. Hãy giữ không gian thật trong lành để cảm nhận hương thơm thuần khiết của trà.
Nhiều người sẽ tự hỏi vì đâu người Nhật lại uống trà Nhật theo lối thưởng trà đạo cầu kỳ đến thế. Nhưng bởi mong muốn người thưởng trà không chỉ uống trà, cảm nhận hương vị của trà mà còn cảm thấu lòng hiếu khách và có một tinh thần thư giãn, thả lỏng nhất khi uống trà nên trà đạo Nhật Bản chưa từng mất đi vị thế của mình suốt nhiều thế kỷ.
Có lẽ bởi thưởng trà khi tâm lặng, con người sống chậm hơn thì trà không chỉ ngấm vào vị giác mà ngấm cả vào trong tâm hồn, nên trà đạo mới khiến cả thế giới kính ngưỡng đến vậy.
Mai Phương (theo Nhà sáng tạo nội dung tại Gốm Nhật Nakano)
Cám ơn bạn đã gửi đánh giá cho chúng tôi! Đánh giá của bạn sẻ giúp chúng tôi cải thiện chất lượng dịch vụ hơn nữa.
ĐÁNH GIÁ SẢN PHẨM